Fiillerin Anlam Özellikleri (İş, Durum ve Oluş Fiilleri)
Fiillerin Anlam Özellikleri (İş, Durum ve Oluş Fiilleri)
İş, Durum ve Oluş Fiilleri
Türkçede fiiller, anlamlarına göre üç gruba ayrılır: iş fiilleri, durum fiilleri ve oluş fiilleri
İş (kılış) Fiilleri:
Kişinin kendi isteğiyle gerçekleştirdiği ve bir nesneyi etkilediği fiillere “iş (kılış) fiili” denir. Bu tür fiillerde öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne bulunabilir.
Cümlede özneyi bulmak için şu soruları sorarız: “Kim, ne?” Özneyi bulduktan sonra “öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne” olup olmadığını anlamak için de şu soruyu sorarız: “Ne, neyi, kimi?” Eğer bu sorulara cevap alabiliyorsak karşımızdaki fiil iş (kılış) fiilidir.
Örnek:
“Ali kitabını okudu.” cümlesinde “okudu” fiili nesne alabildiği için “iş (kılış) fiili”dir.
- Özne: Ali
- Fiil: okudu
- Nesne: kitabını
ÖRNEKLER:
Kitaplığın en üst raflarına ulaşmak için tabureyi yerleştirdim.
(Neyi yerleştirdim? → tabureyi: Nesne)
Bahçedeki çiçekleri sulaması için Ayşe’yi yanına çağırdı.
(Kimi çağırdı? → Ayşe’yi: Nesne)
Alışveriş poşetlerini eve vardığımızda birlikte boşalttık.
Yazar, yeni bir yazım tekniği keşfetmiş.
Kışlık giysileri dolaptan çıkartmak için kapıyı açtım.
Yarışmacı, hedefi için uzun bir antrenman gerçekleştirdi.
Pasta yapmak için gerekli malzemeleri marketten aldık.
Öğretmen, öğrencilere yeni konuyu anlatmak için tahtayı kullandı.
Dün okulda bana söyledikleriyle kalbimi kırdı.
Durum Fiilleri:
Öznenin sürekli bir durumunu ifade eden fiillere “durum fiili” denir. Bu tür fiillerde öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne bulunmaz. Bu yüzden durum fiillerinde fiille sorduğumuz “ne, neyi, kimi?” sorularından birine cevap alamayız.
Durum fiilleri, insanların bazen kendi isteğiyle bazen kendi iradesi dışında gerçekleştirdiği fiillerdir ve bitmesi için başka bir fiilin başlaması gerekir. Yani bir durum fiili kendiliğinden devam etmez, bir başka eylemin etkisiyle sonlanır.
Örnek:
“Ali koştu.” cümlesinde “koştu” fiili nesne alamadığı için “durum fiili”dir.
- Özne: Ali
- Fiil: koştu
- Nesne: yok
ÖRNEKLER:
Beklenmedik bir sürprizle karşılaşınca çok şaşırmıştım.
(Neyi şaşırmıştım? → Cevap yok, nesne almamış →Durum Fiili)
Bugün toplantıya biraz geciktim.
Günün yorgunluğunu atmak için biraz dinlendim.
Uzun süre haber alamayınca çok endişelendim.
Arkadaşım yan binadaki katta ikamet ediyor.
Bugün sınavı kaçırdığı için çok üzüldü.
Yaz boyunca denizin serin sularında yüzdü.
Babam, arabasının lastiklerini değiştirmek için garaja gitti.
Öğrenci, ödevini tamamlamak için birkaç saat boyunca çalıştı.
Sinema bileti almak için sıraya girdik.
Arkadaşlarıyla buluşmak için parkta bulunan banklara oturdu.
Bilgisayarında oyun oynamak için klavye ve fareyi hazırladı.
Oluş Fiilleri:
Kişinin iradesi dışında meydana gelen değişimi ifade eden fiillere “oluş fiili” denir. Oluş fiillerinde genellikle “eylemin zaman içerisinde kendiliğinden olma” durumu söz konusudur.
Oluş fiilleri, bir durumun kendi kendine değiştiği veya değişmekte olduğu anlamını taşır. Bu fiiller, bir durumun varlığını sürdüğü veya bir başka duruma dönüştüğü zaman sürecini anlatır.
Örnek:
“Elmalar olgunlaştı.” cümlesinde “olgunlaştı” fiili, kişinin kontrolü dışında zaman içinde gerçekleşen bir değişimi ifade ettiği için “oluş fiili”dir.
- Özne: Elmalar
- Fiil: olgunlaştı
- Nesne: yok
ÖRNEKLER:
Güneşin batmasıyla gökyüzü kırmızıya doğru sarardı.
(Sararmak eylemi zaman içerisinde kendiliğinden gerçekleştiği için → Oluş Fiili)
Sıcak çorbam pencerenin önünde bir süre sonra soğudu.
Babamın saçları yılların etkisiyle giderek ağarmış.
Bahar gelince ağaçlar çiçek açarak yeşerdi.
Unutulan ekmekler dolapta kalarak bayatlamış.
Kış boyunca kullanılmayan bisikletin zinciri paslandı.
Kapalı bir ortamda bırakılan kitaplar küflendi.
Balkonda unutulan peynirler bozulmuştu.
Çamaşırları uzun süre güneşte bekletince rengi solmuştu.
Akşam olduğunda gökyüzü karanlık renklere bürünerek kararıyor.
