Ünlü Daralması

Ünlü Daralması

GENİŞ ÜNLÜLERİN “-YOR” DİYETİ (Ünlü Daralması)

Merhaba arkadaşlar! Bugün Türkçedeki ses olaylarının en ilginçlerinden birini, kelimelerin “-yor” ekiyle karşılaştığında nasıl şekil değiştirdiğini, yani ünlü daralmasını öğreneceğiz.

Geniş Ünlülerimiz: A, E

Bildiğiniz gibi bazı ünlülerimiz ağzımızdan daha geniş bir şekilde çıkar. Bunlar a ve e sesleridir.

Bu geniş ünlülerimiz, fiillerin sonuna geldiklerinde çok rahattırlar. Ama ne zaman ki karşılarına şimdiki zaman eki olan “-yor” çıksa işler biraz değişir. “-yor” ekinin başındaki “y” sesi o kadar güçlüdür ki, kendinden önceki geniş ünlüleri etkiler ve onları adeta bir diyete sokarak daraltır.

İşte bu olaya yani a, e geniş ünlülerinin ı, i, u, ü dar ünlülerine dönüşmesine ünlü daralması diyoruz.

Geniş Ünlüler Nasıl Daralır?

Güçlü “y” sesi, kendinden önceki geniş ünlüleri şu şekilde değiştirir:

• a → ı veya u
• e → i veya ü

Haydi örneklerle bu zayıflama diyetini görelim:

1. “a” → “ı” / “u” Daralması

Fiilin sonundaki “a” sesi, “-yor” eki geldiğinde “ı” veya “u” sesine dönüşür.

• başla-yor → başlıyor
• anla-yor → anlıyor
• sakla-yor → saklıyor
• oyna-yor → oynuyor

Cümle içinde görelim:

• Film birazdan başlıyor.
• Bebek annesine bakarak ağlıyor.

2. “e” → “i” / “ü” Daralması

Fiilin sonundaki “e” sesi, “-yor” eki geldiğinde “i” veya “ü” sesine dönüşür.

• iste-yor → istiyor
• bekle-yor → bekliyor
• özle-yor → özlüyor
• söyle-yor → söylüyor

Cümle içinde görelim:

• Kardeşim bahçede beni bekliyor.
• Annem en sevdiğim yemeği yapıyor. (Yap-ı-yor)

AMAN DİKKAT! (Özel Durumlar)

“de-“ ve “ye-“ fiilleri o kadar özeldir ki, sadece “-yor” ekini değil, “y” harfiyle başlayan başka ekleri gördüklerinde bile hemen daralırlar!

• de-y-en → diyen
• ye-y-ecek → yiyecek
• ne → niye