Fiilimsiler

Fiilimsiler

Fiillere getirilen bazı ekler yardımıyla sözcüğün cümle içinde “isim, sıfat ya da zarf” görevinde kullanılmasına “fiilimsi” denir.

Fiilimsiler, fiillerden türeyen sözcüklerdir. Fiillerin aldığı fiil çekim eklerini alamazlar. Sadece olumsuzluk eki olan “-ma, -me, -maz, -mez” eklerini alabilirler.

Fiilimsiler, fiillere getirilen “fiilimsi ekleri” ile ortaya çıkarlar. Bu ekler fiilden isim yapma ekleri olarak da bilinir ve fiili isim soylu sözcük yaparak o sözcüğün cümlede “isim, sıfat ve zarf” görevinde kullanılmasını sağlarlar. Fiilimsiler türemiş bir sözcük olarak kabul edilirler.

Fiilimsilerin Özellikleri: 

• Fiilimsiler, fiil kip ve kişi eklerini almazlar. Yani fiiller gibi çekime girmezler.
• Fiilimsiler “-me/-ma” olumsuzluk ekini alabilirler ve isim çekim eklerini alabilirler.
• Fiilimsi ekleri fiilden isim yapım ekidir.
• Fiilimsiler cümlede ek fiil alarak yüklem olabilirler.
• Fiilimsiler bulundukları cümleyi birleşik yapılı hâle getirirler.
• Birleşik cümlelerde yan cümle kurabilirler.

Üç farklı türde fiilimsi bulunmaktadır:

1.İsim-Fiil (Mastar): Fiil kök veya gövdelerine eklenen “-ma, -ış, -mak” gibi eklerle oluşturulur. Bu ekleri alan fiil, cümle içinde isim isim görevini üstlenir ve isim-fiil olur.

Örnek: “Yüzmek, bedeni ve zihni güçlendirir.” Bu cümledeki “yüz-” fiili, “-mek” eki alarak cümlede isim görevinde kullanılmıştır.

UYARI: Bir sözcük, fiilimsi eklerinden birini alıp bir varlığı ya da kavramı karşılıyorsa o sözcük fiilimsi özelliğini kaybeder. Fiilimsi özelliğini kaybedip bir varlığı ya da kavramı karşılayan sözcüklere “kalıcı isim” denir.

İsim fiil ekiyle kalıplaşan isimlere örnekler:

Bu sözcükler cümlede isim görevinde kullanılabilirler. Örneğin “Dondurma yedim.” cümlesinde “dondurma” kelimesi, cümlenin nesnesi olarak kullanılmıştır.

• Dondurma (dondurmak fiil köküne -ma eki getirilerek oluşturulmuştur.)
• Kazma (kazmak fiil köküne -ma eki getirilerek oluşturulmuştur.)
• Görüş (görmek fiil köküne -üş eki getirilerek oluşturulmuştur.)
• Dövme (dövmek fiil köküne -me eki getirilerek oluşturulmuştur.)
• Çıkış (çıkmak fiil köküne -ış eki getirilerek oluşturulmuştur.)
• Kavurma (kavurmak fiil köküne -ma eki getirilerek oluşturulmuştur.)
• Asma (asmak fiil köküne -ma eki getirilerek oluşturulmuştur.)
• Dolma (dolmak fiil köküne -ma eki getirilerek oluşturulmuştur.)
• Yağış (yağmak fiil köküne -ış eki getirilerek oluşturulmuştur.)
• Yemek (yemek fiil köküne -mek eki getirilerek oluşturulmuştur.)

İsim-fiil ekleriyle kalıplaşan isimlerle isim fiiller arasındaki fark

İsim-fiil ekleriyle kalıplaşan isimler ile isim fiiller arasındaki fark, isim-fiil ekleriyle kalıplaşan isimlerin fiil olarak kullanılmaması, isim fiillerin ise fiil olarak kullanılabilmesidir.

Örneğin “Annemin biber dolması çok beğenilirdi.” cümlesinde “dol-“ fiiline gelen “ma” isim-fiil eki, onu kalıcı bir ad haline getirmiş, sözcük, fiil (eylem) anlamını tamamen yitirmiştir. Bu cümlede, “dolması” kelimesi, bir eylemi değil, bir nesneyi ifade etmektedir. Bu nedenle “dolması” kelimesi fiil olarak kullanılamaz.

Ancak “Çocuk, kovanın dolması için bekliyordu.” cümlesinde ise “dol-“ fiili “-ma” isim-fiil ekini almış ama fiil (eylem) anlamını yitirmemiştir. Bu cümlede, “dolması” kelimesi, bir eylemi ifade etmektedir. Bu nedenle, “dolması” kelimesi fiil olarak kullanılabilir.

2.Sıfat-Fiil: Fiillere getirilen “-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” gibi eklerle oluşturulur. Bu ekleri alan fiil, cümle içinde sıfat görevini üstlenir ve sıfat-fiil olur.

Örnek: Gülümseyen çocuklar, herkesi mutlu eder. Bu cümledeki “gülümse-” fiili, “-en” eki alarak cümlede sıfat görevinde kullanılmıştır.

NOT: Sıfat-fiil ekleri olan (-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş) fiil kökleri, kendilerinden sonra gelen isimlerin yerine geçerek adlaşmış sıfat fiil oluştururlar.

ÖRNEKLER: 

1. Kuyrukta bekleyenler homurdanmaya başladılar.

2. Öğretmen, sıraya girmeyenleri uyardı.

3. Yazdıklarımızı yarın kontrol edecek.

4. Dün beğendiklerimi bana getirmiş.

NOT: Sıfat-fiil eklerini alan bazı sözcükler, eylemsi özelliğini yitirerek kalıcı isim olur.

ÖRNEKLER: 

1. Onların geleceğini düşünüyordu, bu yüzden şimdiden planlar yapmaya başlamıştı.

2. Buzdolabında yiyecek bitmişti bu nedenle markete gidip alışveriş yapmamız gerekiyordu.

3. Lokantanın gelirleri, yerel yardım kuruluşlarına destek sağlamak amacıyla bağışlanacak.

4. Dolmuş bizi bekliyor, bu yüzden hemen durağa gitmeliyiz.

3.Zarf-Fiil: Fiillere getirilen “-ken, -ince, -ip, -arak, -madan, -dıkça, -e… -e…, -r -mez, -dığında, -meksizin, -casına, -esiye, -alı” gibi eklerle oluşturulur. Bu ekleri alan fiil, cümle içinde zarf görevini üstlenir ve zarf-fiil olur.

Örnek: “Hızlı koşarak bize yetişti.” Bu cümledeki “koş-” fiili, “-arak” eki alarak cümlede zarf görevinde kullanılmıştır.